تاب‌آوری در کودکان و روش‌های افزایش آن

تاب آوری به معنای توانایی انطباق و مقابله با چالش ها و مشکلات زندگی است. در کودکان، این ویژگی از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا آن ها در دوران رشد خود با مشکلات مختلفی روبرو می شوند و تاب آوری می تواند به آن ها کمک کند تا از پس این مشکلات برآیند و همچنان به رشد خود ادامه دهند. کودکان تاب آور توانایی مواجهه با بحران ها، شکست ها و تغییرات را دارند و می توانند از هر تجربه ای برای رشد و بهبود خود استفاده کنند.

در این مقاله، قصد داریم به بررسی مفهوم تاب آوری در کودکان بپردازیم و روش های موثر برای تقویت آن در کودکان را معرفی کنیم. شناخت عوامل تأثیرگذار بر تاب آوری و روش های عملی جهت تقویت آن به والدین، مربیان و متخصصان کمک می کند تا محیطی حمایتی و پر از فرصت های رشد برای کودکان فراهم کنند.

تاب آوری در کودکان چیست؟

تاب آوری در کودکان به توانایی آن ها برای مواجهه با مشکلات و چالش های زندگی اطلاق می شود. این ویژگی به کودکان کمک می کند تا در مواجهه با بحران ها، شکست ها یا تغییرات ناگهانی، توانایی انطباق و مقابله با آن ها را پیدا کنند. تاب آوری نه تنها به معنای بازگشت به وضعیت اولیه بعد از تجربه مشکلات است، بلکه به کودک کمک می کند تا از هر چالش برای رشد و یادگیری استفاده کند.

تعریف تاب آوری از دیدگاه روانشناسی کودک

تاب آوری در روانشناسی کودک به معنای توانایی کودک برای مقابله با فشارها، چالش ها و مشکلاتی است که در زندگی اش تجربه می کند. این ویژگی به کودک کمک می کند تا بعد از تجربه یک بحران یا شکست، دوباره به حالت تعادل برسد و حتی از آن تجربیات برای رشد شخصی استفاده کند. روانشناسان بر این باورند که تاب آوری فرآیند یادگیری است و می تواند از طریق تجربه های مختلف و حمایت های محیطی تقویت شود.

تفاوت تاب آوری با سرسختی یا بی احساسی

تاب آوری و سرسختی ممکن است مشابه به نظر برسند، اما تفاوت های قابل توجهی دارند. سرسختی به معنای مقاومت بدون تغییر در برابر مشکلات است، در حالی که تاب آوری شامل انعطاف پذیری و توانایی انطباق با شرایط است. در تاب آوری، کودک نه تنها با مشکلات مقابله می کند، بلکه از آن ها برای رشد و یادگیری استفاده می کند. همچنین، تاب آوری به معنای بی احساسی یا عدم حساسیت به مشکلات نیست؛ بلکه به معنای توانایی درک و مدیریت احساسات در مواجهه با سختی هاست.

دوره رشد شخصیتی شامل ۲۲ جلسه آموزشی صوتی است که به شما کمک می کند تا مهارت های فردی و اجتماعی خود را تقویت کرده و در زندگی شخصی و حرفه ای رشد کنید.

چرا تاب آوری در کودکی اهمیت دارد؟

تاب آوری در دوران کودکی نقش بسیار مهمی در رشد ذهنی و عاطفی کودک ایفا می کند. زمانی که کودکان از ظرفیت تاب آوری بالاتری برخوردار باشند، می توانند بهتر با چالش ها و دشواری های زندگی روبرو شوند. این ویژگی به آن ها کمک می کند تا در مواجهه با مشکلات، روحیه خود را حفظ کرده و در برابر شکست ها و سختی ها تسلیم نشوند. به نقل از American Psychological Association، تاب آوری می تواند به کودکان کمک کند تا با مشکلات عاطفی و استرس ها به خوبی کنار بیایند.

نقش تاب آوری در رشد ذهنی و عاطفی

تاب آوری به کودک کمک می کند تا در شرایط فشار و استرس، ذهن خود را متمرکز کرده و تصمیمات بهتری بگیرد. کودکانی که تاب آوری بیشتری دارند، قادر به مدیریت احساسات خود هستند و می توانند به راحتی در مواجهه با مشکلات عاطفی و ذهنی از تجربیاتشان یاد بگیرند. این ویژگی همچنین به توسعه هوش هیجانی آن ها کمک می کند که برای برقراری روابط اجتماعی و حل مشکلات در زندگی آینده ضروری است. طبق گفته های Child Mind Institute، این ویژگی به کودکان کمک می کند تا در برابر چالش ها و استرس ها بهتر عمل کنند.

تاثیر تاب آوری بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی

تاب آوری تاثیر مستقیمی بر عملکرد تحصیلی کودک دارد. کودکانی که تاب آور هستند، قادر به مدیریت استرس های تحصیلی هستند و به راحتی از پس چالش های مدرسه برمی آیند. همچنین این کودکان در روابط اجتماعی نیز موفق تر عمل می کنند. تاب آوری به آن ها کمک می کند تا در مواجهه با تضادها و مشکلات اجتماعی، توانایی ایجاد ارتباطات سالم و موثر را داشته باشند.

چه عواملی بر تاب آوری کودکان تاثیر می گذارند؟

تاب آوری کودکان تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. این عوامل می توانند ژنتیک، ویژگی های شخصیتی، محیط خانواده، سبک فرزندپروری، محیط مدرسه و روابط اجتماعی کودک باشند. درک این عوامل به والدین و مربیان کمک می کند تا درک بهتری از چگونگی حمایت و تقویت تاب آوری در کودکان پیدا کنند.

ژنتیک و ویژگی های شخصیتی

ژنتیک و ویژگی های شخصیتی اولیه نقش مهمی در تاب آوری کودک دارند. برخی از کودکان به طور طبیعی تاب آورتر از دیگران هستند و این موضوع می تواند به عوامل ژنتیکی و شخصیت درونی آن ها بستگی داشته باشد. برخی ویژگی های شخصیتی مانند خوش بینی و خودکارآمدی می توانند به کودک کمک کنند تا در مواجهه با چالش ها راحت تر عمل کند. به نقل از American Psychological Association، ویژگی های شخصیتی مثبت می توانند تاب آوری را تقویت کنند.

محیط خانواده و سبک فرزندپروری

محیط خانواده و سبک فرزندپروری به طور مستقیم بر تاب آوری کودک تاثیر می گذارد. زمانی که والدین فضای امن و حمایتی ایجاد کنند، کودکان قادر خواهند بود تا در مواجهه با مشکلات، از آن ها حمایت دریافت کنند و احساس امنیت داشته باشند. سبک فرزندپروری دموکراتیک، که در آن والدین با محبت و حمایت در کنار فرزند خود هستند، به کودک کمک می کند تا توانایی های خود را در برابر چالش ها تقویت کند.

محیط مدرسه و روابط اجتماعی

محیط مدرسه و روابط اجتماعی نیز نقشی کلیدی در تقویت تاب آوری دارند. کودکانی که در مدرسه محیطی حمایتگر و دوستانه دارند، قادر به مدیریت استرس های مدرسه و روابط اجتماعی هستند. ارتباط با همسالان و معلمان می تواند به آن ها کمک کند تا مهارت های اجتماعی و عاطفی خود را تقویت کرده و در برابر چالش ها تاب آوری بیشتری داشته باشند. طبق گفته های Child Mind Institute، داشتن روابط اجتماعی سالم و حمایت از همسالان می تواند تاثیر زیادی در تقویت تاب آوری داشته باشد.

روش های تقویت تاب آوری در کودکان

تقویت تاب آوری در کودکان یکی از مهمترین اقداماتی است که می توان برای کمک به رشد روانی و اجتماعی آن ها انجام داد. روش های مختلفی وجود دارد که می توانند به کودکان کمک کنند تا مهارت های تاب آوری خود را تقویت کنند و بهتر با مشکلات زندگی مقابله کنند. در این بخش، برخی از این روش ها را بررسی خواهیم کرد.

ایجاد فضای امن و حمایتگر در خانه

یکی از اولین گام ها برای تقویت تاب آوری در کودکان، فراهم آوردن یک فضای امن و حمایتگر در خانه است. زمانی که کودکان در محیطی امن و پر از محبت رشد کنند، احساس امنیت و اعتماد به نفس خواهند داشت. این محیط به آن ها کمک می کند تا در مواجهه با مشکلات و چالش ها، بتوانند به راحتی از والدین خود کمک و پشتیبانی دریافت کنند. به نقل از American Psychological Association، محیط امن و حمایتگر یکی از اصلی ترین عوامل در تقویت تاب آوری است.

آموزش مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری

آموزش مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری به کودکان این امکان را می دهد که در شرایط دشوار، راه حل های منطقی پیدا کنند. این مهارت ها به کودکان کمک می کنند تا به جای احساس سردرگمی یا اضطراب، به سرعت به وضعیت موجود واکنش نشان دهند و تصمیمات مناسبی بگیرند. با یادگیری این مهارت ها، کودکان می توانند احساس کنترل بیشتری بر موقعیت های مختلف داشته باشند و از آن ها برای رشد و یادگیری استفاده کنند.

اگر به این موضوع علاقه‌مندید، بخوانید:مهارت حل مسئله در کودکان چیست؟ روش‌های آموزش و تقویت آن

تقویت مهارت های ارتباطی و اجتماعی

تقویت مهارت های ارتباطی و اجتماعی از دیگر روش های موثر در تقویت تاب آوری است. کودکانی که مهارت های ارتباطی قوی دارند، می توانند بهتر با دیگران ارتباط برقرار کرده و از حمایت های اجتماعی استفاده کنند. این مهارت ها به آن ها کمک می کنند تا در مواجهه با مشکلات اجتماعی یا خانوادگی، به طور مؤثر از حمایت دیگران بهره ببرند. به نقل از Child Mind Institute، مهارت های اجتماعی و ارتباطی سالم به تاب آوری کودک افزوده و آن ها را قادر می سازد تا با چالش های زندگی بهتر کنار بیایند.

تشویق به ابراز احساسات و همدلی

تشویق به ابراز احساسات و همدلی به کودک کمک می کند تا احساسات خود را به طور سالم و بدون ترس از قضاوت دیگران بیان کند. این امر باعث می شود که کودک قادر به شناسایی و مدیریت احساسات خود باشد و در موقعیت های دشوار احساس آرامش بیشتری کند. همچنین، توانایی همدلی با دیگران به کودک این امکان را می دهد که در روابط اجتماعی خود، تعاملات مثبت تری داشته باشد و احساس تعلق به جمع را تجربه کند.

استفاده از قصه گویی، بازی و هنر برای آموزش غیرمستقیم

قصه گویی، بازی و هنر ابزارهایی عالی برای آموزش تاب آوری به کودکان هستند. از طریق این فعالیت ها، کودکان می توانند به طور غیرمستقیم مهارت های تاب آوری را یاد بگیرند و در مواجهه با چالش ها به راحتی واکنش های مثبت نشان دهند. این فعالیت ها به کودکان کمک می کنند تا احساسات خود را پردازش کنند و درک بهتری از دنیای پیرامون خود پیدا کنند.

پیشنهاد می‌کنیم بخوانید:خلاقیت ذاتی است یا اکتسابی؟

نقش والدین در پرورش کودک تاب آور

والدین نقش حیاتی در پرورش تاب آوری کودکان دارند. حمایت عاطفی، تشویق به استقلال و ارائه الگوهای مثبت از سوی والدین می تواند به کودکان کمک کند تا توانایی مقابله با چالش های زندگی را پیدا کنند. در این بخش، به بررسی نقش والدین در تقویت تاب آوری کودکان خواهیم پرداخت.

الگوسازی والدین در مواجهه با چالش ها

والدین باید الگویی مثبت برای کودکان خود در مواجهه با مشکلات و چالش ها باشند. کودکان از رفتار و واکنش های والدین خود یاد می گیرند و این الگوها بر نحوه برخورد آن ها با مشکلات تاثیرگذار است. زمانی که والدین در برابر مشکلات به آرامی و منطقی واکنش نشان می دهند و از توانمندی های خود برای حل مشکلات استفاده می کنند، کودک نیز این رفتارها را یاد می گیرد و در شرایط مشابه از آن ها بهره می برد.

برای تکمیل این مطلب پیشنهاد می‌شود:تفکر استراتژیک چیست و چگونه آن را تقویت کنیم؟

تقویت اعتماد به نفس و استقلال کودک

یکی دیگر از راه های تقویت تاب آوری در کودکان، تقویت اعتماد به نفس و استقلال آن ها است. زمانی که کودکان در محیطی رشد کنند که در آن به توانمندی های خود ایمان دارند و می توانند تصمیمات مستقل بگیرند، احساس قدرت و کنترل بیشتری بر زندگی خود پیدا می کنند. والدین باید به کودک خود فرصت دهند تا در مواجهه با چالش ها خود را نشان دهد و از اشتباهات خود درس بگیرد. این احساس استقلال و توانمندی به تاب آوری کودک افزوده و او را در برابر مشکلات مقاوم تر می کند.

تشویق به تجربه های جدید و مدیریت شکست

والدین باید کودکان را به تجربه های جدید تشویق کنند و به آن ها این فرصت را بدهند که از اشتباهات خود یاد بگیرند. شکست بخشی از فرآیند یادگیری است و به کودکان کمک می کند تا درک بهتری از ظرفیت های خود پیدا کنند. والدین باید به جای سرزنش و انتقاد از کودک، او را در این مسیر همراهی کنند و به او یاد بدهند که شکست ها فرصت هایی برای رشد و پیشرفت هستند.

تمرین هایی برای افزایش تاب آوری کودکان

برای تقویت تاب آوری در کودکان، می توان از تمرین های مختلفی استفاده کرد که به آن ها کمک می کند تا مهارت های مقابله با استرس و چالش ها را یاد بگیرند. این تمرین ها می توانند به طور غیرمستقیم و از طریق فعالیت های روزمره به کودک کمک کنند تا تاب آوری خود را تقویت کند.

تمرین شکرگزاری روزانه

تمرین شکرگزاری روزانه یکی از روش های موثر در تقویت تاب آوری است. زمانی که کودکان هر روز چیزهایی که بابت آن ها سپاسگزار هستند را یادداشت می کنند یا درباره آن ها صحبت می کنند، ذهن آن ها به طور مثبت تر به دنیا نگاه می کند. این تمرین به کودک کمک می کند تا در مواجهه با مشکلات، به جای تمرکز بر سختی ها، به چیزهای مثبت زندگی اش توجه کند و احساس امید و انگیزه بیشتری پیدا کند.

یادداشت برداری از احساسات (دفتر احساسات)

استفاده از دفتر احساسات می تواند به کودک کمک کند تا احساسات خود را شناسایی و بیان کند. این تمرین باعث می شود که کودک بتواند تجربیات عاطفی خود را پردازش کرده و درک بهتری از احساسات خود پیدا کند. یادداشت برداری از احساسات به کودک کمک می کند تا در موقعیت های چالش برانگیز، از واکنش های هیجانی شدید اجتناب کرده و به طور منطقی به آن ها واکنش نشان دهد.

تمرین تنفس و ذهن آگاهی برای کودکان

تمرین های تنفس و ذهن آگاهی به کودکان کمک می کنند تا در مواقع استرس زا آرامش پیدا کنند و بتوانند تمرکز خود را حفظ کنند. این تمرین ها به کودک یاد می دهند که چگونه در شرایط دشوار، با استفاده از تکنیک های تنفسی ساده یا تمرکز بر لحظه حال، احساس آرامش و کنترل بیشتری داشته باشد. این تمرین ها در طول زمان می توانند تأثیر مثبتی بر تاب آوری کودک داشته باشند و به آن ها کمک کنند تا در مواجهه با چالش ها کمتر دچار اضطراب شوند.

مطالعه این مطلب می‌تواند به شما کمک کند:ذهن آگاهی یا mindfulness چیست؟+ تمرین و تکنیک

نقش بازی های گروهی در تقویت انعطاف پذیری روانی

بازی های گروهی نیز یکی از بهترین روش ها برای تقویت تاب آوری در کودکان هستند. این بازی ها نه تنها به تقویت مهارت های اجتماعی کودک کمک می کنند، بلکه به آن ها فرصت می دهند تا با مشکلات گروهی مواجه شوند و درک بهتری از همکاری و حل مشکلات پیدا کنند. بازی های گروهی می توانند به کودکان کمک کنند تا مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری خود را تقویت کنند و در عین حال، از شکست ها و موفقیت ها درس بگیرند.

اشتباهات رایج والدین در تربیت کودک تاب آور

والدین گاهی در تلاش برای محافظت از کودکان خود، ممکن است اشتباهاتی مرتکب شوند که به تقویت تاب آوری آن ها آسیب بزند. در این بخش، به برخی از اشتباهات رایج والدین در تربیت کودک تاب آور اشاره خواهیم کرد.

حمایت افراطی و جلوگیری از تجربه ی چالش ها

یکی از اشتباهات رایج والدین، حمایت افراطی و جلوگیری از مواجهه کودک با چالش هاست. برخی والدین به طور ناخودآگاه از ترس آسیب دیدن کودک، سعی می کنند او را از هرگونه مشکل یا استرس دور نگه دارند. اما این نوع حمایت، تاب آوری کودک را تضعیف می کند. کودکان باید یاد بگیرند که چگونه با مشکلات مواجه شوند و از آن ها درس بگیرند. به نقل از American Psychological Association، لازم است که کودکان فرصتی برای مواجهه با چالش ها و رشد از طریق شکست ها داشته باشند.

نادیده گرفتن احساسات کودک

یکی دیگر از اشتباهات رایج والدین، نادیده گرفتن احساسات کودک است. زمانی که والدین احساسات کودک را نادیده می گیرند یا آن ها را کم اهمیت می شمارند، کودک احساس می کند که حق ندارد احساسات خود را ابراز کند. این موضوع می تواند به کاهش اعتماد به نفس و احساس امنیت کودک منجر شود. به نقل از Child Mind Institute، والدین باید به احساسات کودک گوش دهند و او را تشویق کنند که احساسات خود را با دیگران به اشتراک بگذارد.

سرزنش مداوم به جای آموزش حل مسئله

سرزنش مداوم کودک به جای آموزش حل مسئله، یکی دیگر از اشتباهات رایج والدین است. زمانی که کودک در موقعیت های چالش برانگیز قرار می گیرد، والدین باید به جای سرزنش، به او کمک کنند تا راه حل های مختلف را بررسی کرده و مهارت های حل مسئله را یاد بگیرد. این امر به کودک کمک می کند تا احساس کنترل بیشتری بر موقعیت ها پیدا کند و در برابر مشکلات تاب آورتر شود.

چطور تاب آوری کودک را در شرایط بحرانی (طلاق، مرگ عزیزان، جابه جایی) حفظ کنیم؟

کودکان ممکن است در زندگی خود با شرایط بحرانی مانند طلاق والدین، مرگ عزیزان یا جا به جایی به مکان جدید مواجه شوند. در این مواقع، تاب آوری می تواند به آن ها کمک کند تا بهتر با این تغییرات روبرو شوند و از آن ها عبور کنند. در این بخش، به بررسی روش هایی می پردازیم که والدین و مراقبان می توانند برای حفظ تاب آوری کودک در شرایط بحرانی استفاده کنند.

آماده سازی کودک برای تغییرات بزرگ

یکی از مهم ترین اقدامات در حفظ تاب آوری کودک در شرایط بحرانی، آماده سازی او برای تغییرات بزرگ است. به کودکان باید فرصت داده شود تا در مورد تغییرات آینده صحبت کنند و احساسات خود را بیان کنند. این کار به آن ها کمک می کند تا از قبل برای تغییرات آماده شوند و احساس کنترل بیشتری داشته باشند. والدین باید به طور مداوم و با صبر، در مورد تغییرات توضیح دهند و به سوالات کودک پاسخ دهند.

ایجاد ثبات عاطفی در شرایط ناپایدار

در زمان های بحرانی، ایجاد ثبات عاطفی برای کودک از اهمیت بالایی برخوردار است. کودکان در چنین شرایطی به دنبال یک نقطه ی ثابت و امنیت احساسی هستند. والدین باید در این زمان ها، احساسات خود را کنترل کرده و به کودک احساس امنیت و آرامش دهند. ثابت بودن در رفتارها و واکنش ها می تواند به کودک کمک کند تا در شرایط ناپایدار عاطفی احساس امنیت بیشتری داشته باشد.

دریافت مشاوره تخصصی کودک در مواقع ضروری

گاهی اوقات، در شرایط بحرانی کودک به حمایت های حرفه ای نیاز دارد. مشاوره تخصصی می تواند به کودک کمک کند تا احساسات پیچیده خود را پردازش کرده و راه حل های موثری برای مقابله با بحران ها پیدا کند. روانشناسان کودک می توانند به والدین و کودکان کمک کنند تا تاب آوری آن ها را در مواجهه با مشکلات تقویت کنند.

جمع بندی

تاب آوری در کودکان یکی از ویژگی های اساسی است که به آن ها کمک می کند تا با چالش ها و بحران های زندگی روبرو شوند و از آن ها عبور کنند. این ویژگی نه تنها در برابر مشکلات عاطفی و اجتماعی مهم است، بلکه به کودکان اجازه می دهد تا در زندگی روزمره خود نیز رشد کرده و به سمت آینده ای موفق و متعادل حرکت کنند. والدین، مربیان و متخصصان می توانند با ایجاد محیطی حمایتگر، آموزش مهارت های حل مسئله و تقویت روابط اجتماعی، تاب آوری کودکان را تقویت کنند. همچنین باید به اشتباهات رایج در تربیت کودکان تاب آور توجه داشته باشیم تا از آن ها پرهیز کنیم و به طور موثر به تقویت تاب آوری در کودکان بپردازیم.

سوالات پر تکرار

منابع:

• American Psychological Association. (n.d.). Resilience guide for parents and teachers. Retrieved from https://www.apa.org/topics/resilience/guide-parents-teachers 
• Child Mind Institute. (n.d.). How to foster resilience in kids. Retrieved from https://childmind.org/article/foster-resilience-kids/